منتــــــظر طلـــــــــــوع

بسمه تعالی

مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران
معاونت پژوهش
مدیریت امور پژوهشی واحدهای حوزوی

شیوه نامه تدوین و نگارش تحقیق پایانی
دوره عمومی (سطح 2)

تهیه و تنظیم : گلاب سوری لکی
بهمن ماه 1390
( به انضمام تغییرات سال 92 )

اشتراک گذاری این مطلب!

مقدمه
هدف از هدف از تدوین تحقيق پایاني، سنجش ميزان شناخت طلبه نسبت به انجام روشمنديك تحقيق علمي، مهارت او در به کارگیری منابع علمي معتبر و استفاده مطلوب از آنها، تقویت روحیه تتبع ، گردآوري اقوال و ارايه آنها در ساختاري منسجم و منطقي است.بدین منظور و برای ایجاد هماهنگی میان تحقیقات پایانی طلاب حوزه¬های علمیه خواهران، معاونت پژوهشی با اتکاء به اصول علمی روش تحقیق و ملاحظه روش های پژوهش و نگارش در مراکز آموزشی مختلف، شیوه نامه حاضر را جهت نگارش و تنظیم تحقیقات پایانی سطح دو ارائه نموده است. اگر چه نمی توان تمام نکات مربوط به ارائه روشمند یک اثر علمی را در این راهنما ذکر نمود، لکن به منظور آشنایی طلاب با اصول اولیه و حفظ وحدت رویه در نحوه تهیه و آماده سازی تحقیقات پایانی ، تلاش شده است نکات کلیدی در این مجموعه ذکر شود. بر این اساس، طلاب مدارس علمیه خواهران موظفند قبل از اقدام به تنظیم تحقیق پایانی ، این شیوه نامه را به دقت مطالعه و مطابق با آن، زیر نظر استاد راهنما، کلیه بخش های تحقیق خود را تدوین نمایند.

- تدوین تحقیق پایانی
به طور کلی ساختار تحقیق پایانی از دو جزء تشکیل شده است.
1 - طرح کلی تحقیق پایانی
(جلد تحقیق پایانی، صفحات مقدماتی، چکیده، فهرست مطالب ، فهرست منابع و …) که در انتهای شیوه نامه به طور مفصل توضیح داده می¬شود.
2 - متن اصلی تحقیق پایانی
(مقدمه، کلیات، بخش ها و فصول، نتیجه گیری )
- مراحل تدوین تحقیق
مرحله اول : انتخاب موضوع
تلاش شود تا موضوعات بر اساس علاقه و توانایی طلبه و همچنین برآمده از خلاءهایی باشد که در محیط پیرامون طلبه وجود دارد. به عنوان مثال اگر در جامعه ای فرقه های انحرافی فعالیت دارند و اعتقادات اقشار جامعه را با مشکل مواجه کرده اند؛ موضوعات در آن رابطه جهت دهی شوند. ممکن است در یک منطقه ای آمار ربا خواری ، اعتیاد ، طلاق ، گرایش به انحرافات اخلاقی و … بالا باشد یا اقشار یک جامعه دچار بحران معنویت ، دین¬گریزی و سایر مشکلات اخلاقی شده باشند . بهتر است موضوعات در آن راستا انتخاب شوند تا تحقیقات انجام شده کاربردی بوده و راهکاری برای رفع آنها ارائه دهند . از این¬رو محقق بایستی مطالعه اولیه¬ای داشته و پس از نیازسنجی موضوع خود را انتخاب نماید.( در انتخاب موضوع به شرایط مندرج در آیین نامه توجه کنید)
نکته مهم : موضوعات انتخابی بایستی مرتبط با حوزه دین باشند

مرحله دوم: انتخاب عنوان برای تحقیق
تعیین عنوان پایانی از جمله امور مهم در تدوین است . باید توجه داشت که عنوان با موضوع تفاوت دارد. موضوع امر کلی است . گاهی از درون یک موضوع، چندین عنوان طراحی شده و آن موضوع را تبیین می¬نماید. به عنوان مثال: موضوع مهدویت را می¬توان از جنبه های مختلف جامعه شناختی، اندیشه شناختی ، کارکردها ، پیامدها ، مباحث مربوط به انتظار، زمینه سازی ، دوران ظهور و… بررسی نمود. یا موضوع «تربیت» از جنبه های اخلاقی ، اجتماعی و .. می توان عناوین متفاوتی را طرح نمود.
تحقیق پایانی حاصل تلاش طلبه است و عنوان مناسب نشان از شایستگی، پختگی و توان علمی طلبه دارد. لذا در انتخاب آن باید دقت لازم به کار بُرده شود. عنوان باید دارای مولفه¬های زیر باشد:
- رسا، شفاف وگویا: هر گونه ابهام در عنوان، سبب برداشتهای گوناگون شده و محقق را از هدف و نتیجه اصلی باز می¬دارد.
مثال عنوان مبهم: بهائیت از منظر فقه : در این عنوان مشخص نیست که فقه خود بهائیت مد نظر است یا بهائیت از دیدگاه فقه اسلامی باید بررسی شود.
- دقیق و تا حد امکان کوتاه: در تحقیق پایانی از عنوان های طولانی استفاده نشود. محقق از عبارات زاید در عنوان که منجر به طولانی شدن عنوان تحقیق می¬شود، پرهیز نماید. مانند:
نقش آموزه مهدویت در سرنگونی نظام شاهنشاهی محمدرضاه پهلوی و پیروزی انقلاب و شکل¬گیری نظام حکومتی جمهوری اسلامی ایران در سال 1357
این عنوان را می¬شود به گونه¬ای طرح کرد که هم کوتاه باشد وهم عنوان بالا را در برگیرد. مانند: نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران
بدیهی است برخی موارد استفاده از عناوین طولانی اجتناب ناپذیر است. که در این صورت بایستی سایر مولفه ها در آن رعایت شود.
عدم کلی و یا بسیار جزئی بودن: از آنجا که عناوین کلی مباحث فراوانی در بر می¬گیرند، از یک سو باعث می¬شود که محقق نتواند به همه آنها بپردازد و مباحث ناقص می¬ماند. از سوی دیگر مطابق آیین نامه، تحقیق پایانی دارای محدودیت در تعداد صفحات است و گنجایش پردازش همه مطالب را ندارد.
همچنین اگر عنوان بیش از حد جزئی باشد، قابلیت اینکه تبدیل به تحقیق پایانی شود نداشته و در سطح مقاله باقی می¬ماند.
مثال عنوان کلی : مهدویت
مثال عنوان جزئی:دلیل غیبت حضرت مهدی(عج)
- عدم به¬کارگیری برخی واژه¬ها و عناوین : در نگارش عنوان تحقیق پایانی، تلاش شود تا از واژه¬هایی که بار معنایی خاصی ندارند مانند آشنایی با ….. ، نظری به …..، گذری به …، سیری در… درآمدی بر … استفاده نشود.
- ابتکار و نوآوری : لحاظ جنبه نوآوری در عنوان موضوعاتی که قبلا از حیث دیگر به آن پرداخته شده است ضروری است. زیرا در غیر این صورت مخاطب با تلقی این¬که موضوع تکراری است، انگیزه لازم جهت ملاحظه آن اثر پژوهشی را از دست می¬دهد. از این رو میزان بهره¬وری و استفاده از آثار پایین می¬آید. البته مطابق آیین¬نامه، انتخاب موضوع تکراری درصورتی که ساختار پیشنهادی طلبه کاملا متفاوت بوده و ابعاد جدید در پژوهش ایجاد نماید، بلا مانع است.

- رعایت نگارش و دستور زبان فارسی

مرحله سوم: نگارش طرح تفصیلی
1 - مقدمه (طرح تحقیق)
طرح تحقیق که به آن طرح تفصیلی نیز گفته می¬شود یکی از ارکان اساسی و اصلی تحقیق پایانی به حساب می آید و شامل ده گام است که محقق قبل از آن که به انجام تحقیق مبادرت ورزد ، بایستی به کمک استاد راهنما این قسمت را تهیه و تنظیم نماید. طرح تحقیق در واقع نقشه و راهنمای تحقیق است. زیرا سایر بخش ها و فصول تحقیق بر اساس آن شکل می گیرند. هر اندازه که طرح تحقیق به درستی و بر اساس اصول علمی تبیین و ترسیم شود ، ساختار تحقیق از انسجام و نظم منطقی بیشتری برخوردار می شود . ضمن آن که بر اتقان علمی تحقیق افزوده می شود و نشانه تسلط محقق بر موضوع تحقیق است.
گام های ده گانه عبارتند از:
1 - 1 - تعریف و تبیین موضوع
در شناسایی و بیان مسأله تحقیق، پژوهشگر سعی دارد شواهد دال بر وجود مسئله را بیان کند. به عبارتی زمینه ای را تصویر می¬کند که در آن مسأله مورد نظر رخ داده است. در این مرحله ویژگی های مسأله، گستردگی و علل احتمالی بروز آن نیز مطرح می¬شود. محقق بایستی مسأله خود را توضیح داده و حد ومرز آن را بیان کند. به عبارت دیگر محقق به دنبال مشخص کردن حدود موضوع است.
2 - 1 - اهمیت و ضرورت تحقیق: زمانی که محقق موضوعی را برای تحقیق انتخاب می¬کند به ارزش کار واقف است و به همان نسبت هم انگیزه های بیشتری برای انجام آن در خود می¬یابد . محقق باید ارزش¬های اساسی تحقیق را به دیگران منتقل ¬کند. در این قسمت محقق بر پایه دیدگاه خود بیان می-کند که اهمیت این موضوع تاچه حد است. چرا چنین موضوعی را برای تحقیق انتخاب کرده است؟ انگیزه و علت انتخاب موضوع در اینجا چیست؟ ارتباط موضوع تحقیق را با دیگر پدیده¬های همسو توضیح داده می¬شود. به عنوان مثال در تحلیل انقلاب اسلامی، آموزه¬های اسلامی دیگری نیز دخالت داشته¬اند اما محقق ضرورت اینکه آموزه مهدویت را انتخاب کرده است نیز توضیح داده می¬شود.
3 - 1 - اهداف و فوائد تحقیق:
محقق باید بیان کند که هدف از انجام چنین طرح و تحقیقی چیست. هر هدف کلی دارای اهداف جزئی¬تری است. همچنین باید توضیح داده شود که از این تحقیق چه کسانی یا چه سازمان¬هایی سود می¬برند.
4 - 1 - پیشینه موضوع تحقیق:
پیشینه موضوع در دو قسمت تبیین می شود. اول پیشینه خود مسأله باید بررسی شود که آیا در این خصوص تحقیقی صورت گرفته است یا خیر، تا از موازی¬کاری و پژوهش¬های تکراری جلوگیری شود. دوم پیشینه منابع : محقق بایستی پس از مطالعه و کنکاش و با توجه به موضوع تحقیق خود تعدادی از منابع دست اول و منابع معتبر علمی و پژوهشی مربوط به موضوع خود را با آدرس کامل ذکر کرده وضمن ارائه گزارشی کوتاه از آنها، وجه تشابه یا تفاوت پژوهش خود را با آن¬ها بیان ¬کند تا تحقیقات تکراری نشده ودر راستای تکمیل یک موضوع باشند.

5 - 1 - سوالات تحقیق
سوالات تحقیق بر دو نوع است؛
- سوال اصلی: در واقع دغدغه اصلی پژوهشگر است که تصمیم به انجام پژوهش درآن زمینه گرفته است و معمولا از عنوان تحقیق گرفته می¬شود. سوال اصلی معمولا یک سوال بیشتر نیست. نکته مهم: سوال باید به گونه ای طرح شود که جواب آن کلمه بله و یاخیر نباشد.
مثال: در تحقیق پایانی با عنوان «نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران»
سوال اصلی : آموزه مهدویت چه تأثیر و جایگاهی در انقلاب اسلامی ایران داشته است؟
مثال نادرست: آیا مهدویت در انقلاب اسلامی ایران نقش داشته است؟
- سوالات فرعی: سوالات فرعی برای تبیین و تکمیل و در راستای پاسخ به سوال اصلی طرح می-شوند و در واقع فصل های تحقیق پایانی را تشکیل می¬دهند. یعنی هر فصل تحقیق پایانی پاسخ در به یک سوال فرعی نگاشته می¬شود. تعداد سوالات فرعی بستگی به نوع تحقیق دارد.
مثال: در تحقیق پایانی با عنوان «نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران»
1- نظریه ها و رویکردهای تحلیلی انقلاب اسلامی ایران کدام است؟
2- کارکرد مدینه فاضله مهدوی به عنوان الگوی مطلوب حکومت چیست؟
3- رویکرد رهبران انقلاب در نقد رژیم پهلوی چگونه بوده است؟
4- انقلابیون در ترسیم آرمان¬های خود چه الهامی از آموزه مهدویت گرفته¬اند؟
6 - 1 - فرضیه تحقیق:
فرضیه پاسخ موقتی به سوال اصلی تحقیق است که محقق در طول تحقیق به دنبال اثبات و یا رد آن است. بهترین فرضیه آن است که محقق در نهایت و پس از پژوهش آن را اثبات کند. فرضیه به گونه-های مختلف می¬تواند طرح شود. به عبارت دیگر فرضیه یا رابطه علت و معلول، یا همبستگی و یا مقایسه بین دو یا چند متغیر است. فرضیه باید قابلیت اندازه گیری داشته باشد. همچنین کوتاه و مختصر، قابل فهم و دارای حدود مشخص باشد. معمولا فرضیه به صورت یک جمله خبری است. مثال: در تحقیق پایانی با عنوان «نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران»
فرضیه: آموزه مهدویت با کارکردها و ارائه الگوی مطلوب، منجر به واکنش در برابر ظلم و استبداد پهلوی شده و با ایده نیابت از امام معصوم(ع) در شکل گیری نظام جمهوری اسلامی ایران عمل کرده است.
- پیش فرض: پیش فرض¬ها قضایایی هستند که برای محقق اثبات شده هستند و محقق در صحت آنها شک و تردید ندارد. در تحقیق نیز به عنوان پایه مباحث هستند. مثال: در تحقیق پایانی با عنوان «نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران» محقق عقیده دارد که؛ 1- ارزش¬های انقلاب اسلامی منبعث از الگوی دینی است. 2- حکومت مهدوی، الگوی آرمانی و مطلوب برای انقلاب اسلامی است. 3- مهدویت در شکل گیری انقلاب اسلامی نقش داشته است. این موارد به عنوان پیش¬فرض محسوب می¬شوند.پیش فرض¬ها جمله کامل هستند و حالت سوالی ندارند.
- مفاهیم و متغیرها: محقق پس از طرح سوال و فرضیه، بایستی مفاهیم و متغیرهای خود را مشخص نماید و تعریف کوتاهی (تعریف مدنظر محقق و منظور محقق از به کاربردن آن واژه) از آنان ارائه دهد تا ابهامی در آنها برای مخاطب نباشد.
مثال: در تحقیق پایانی با عنوان «نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران»
مفاهیم: مهدویت: اعتقاد به امامت حضرت مهدی(عج) در دوران غیبت و تشکیل مدینه فاضله مهدوی در دوران ظهور و دیگر آموزه های مربوط به حضرت مهدی(عج).
انقلاب: طغیان و عصیان مردم یک ناحیه و یا یک سرزمین علیه نظم موجود برای ایجاد نظمی مطلوب.
انقلاب اسلامی ایران: تحول و دگرگونی که در حاکمیت ایران در سال 1357 به وجود آمد و طی آن حکومت اسلامی جایگزین نظام سلطنتی پهلوی شد.
متغیر: متغیرها سه نوع هستند.
متغیر مستقل: عاملی که دارای نقش اصلی و تأثیرگذار است. مانند: مهدویت
متغیر واسط:
متغیر وابسته: عاملی که تأثیر¬پذیر است و عمل بر روی آن انجام می¬گیرد. مانند: وقوع انقلاب اسلامی

7 - 1 - روش تحقیق: اصل بر این است که تحقیقات پایانی حوزه های طلاب با روش تحقیق کتابخانه¬ای صورت ¬گیرد و محقق با این روش به تجزیه و تحلیل داده های خود بپردازد. در صورت استفاده از تحقیقات پیمایشی مطابق ضوابط خاص خود عمل می¬شود. محقق در این قسمت روش تحقیق خود را بیان می¬کند. مثال
8 - 1 - ساختار تحقیق : محقق در این قسمت سازماندهی و چارچوب تحقیق خود را که به کمک استاد راهنما تنظیم کرده است بیان می¬کندو به صورت بسیار اجمالی توضیحی کوتاه از هرقسمت بیان می¬کند.
مثال: نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران
پژوهش حاضر از مقدمه، دو بخش و نتیجه گیری تشکیل شده است. در بخش اول کلیات بحث مطرح شده که شامل دو فصل است در ابتدا کلیات طرح تحقیق مطرح شده است و در فصل دوم به رویکردهای تحلیلی انقلاب اسلامی و دیدگاه هایی که در این رابطه وجود دارد، پرداخته شده که در نتیجه رویکرد فرهنگی با تأکید بر نقش مذهب، که بیشترین کاربرد را در تحقیق حاضر دارد، مورد بحث قرار می¬گیرد. بخش دوم شامل نیز شامل دو فصل است. در ابتدا به تبیین مدینه فاضله مهدوی و الگوی آرمانی انقلاب اسلامی پرداخته شده است و ضمن بیان نارسایی و عدم تحقق آرمان¬شهرهای مطرح شده از سوی اندیشمندان غرب، سيماي آرمان شهر در انديشه اسلامي ترسیم و كاركرد الگويي و الهام بخشي آرمان شهر مهدوي مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته می¬گیرد. در فصل بعد رویکرد رهبران انقلاب در نقد رژیم پهلوی شده و پس از شناسایی گروه¬های موجود در روند انقلاب، گروه اسلام¬گرا و مذهبی که عمدتاً قشر روحانی بودند و به سبب وجود ویژگی¬هایی چون مشی انقلابی بر اساس آموزه های دینی، پایگاه مردمی و… از میان آنها امام خمینی(ره) به عنوان طراح انقلاب با بیان آسیب های موجود در حکومت پهلوی حکومت موجود را به نقد کشیدند. در نهایت با ایده به طرح تشکیل حکومت اسلامی در عصر غیبت و نیابت ولی فقیه از امام زمان(عج) به عنوان تجلی آرمان مهدوی پرداخته شده است. در خاتمه و نتیجه گیری ضمن تبیین تأثیرات مهدویت بر انقلاب اسلامی فرضیه مورد نظر اثبات می¬شود.
9 - 1 - واژگان کلیدی:
در این قسمت محقق تعریف کوتاهی از واژگان کلیدی که در پایان چکیده آورده است، بیان می¬کند.
10 - 1 - محدودیت ها، مشکلات و موانع تحقیق : ممکن است طلبه در طول انجام تحقیق با مشکلاتی رو به رو شود که کنترل آن از عهده محقق خارج است. کمبود و یا عدم دسترسی به منابع مطالعاتی، عدم دسترسی به اساتید راهنمای متخصص و… از این قبیل است.
2 - متن اصلی
قبل از شروع متن یک مقدمه کلی می¬آید که در آن اهداف مورد نظر در تحقیق، روشها، نحوه انجام تحقیق و… مطرح می¬شود و مدخلی برای ورود به بحث است. این مقدمه با طرح تحقیق فرق می¬کند.
همان¬طور که گفته شد متن اصلی شامل 3 مبحث است:
- مقدمه (طرح تحقیق) در قسمت بالا به طور کامل توضیح داده شد.
- بخش ها و یا فصل های تحقیق
- خاتمه و نتیجه گیری
- بخش ها و فصل های تحقیق
تعداد بخش ها و فصول تحقیق بر اساس موضوع تحقیق متفاوت است. ممکن است که یک موضوع نیاز به تفسیر و یا تبیین زیادی داشته باشد، بنابراین تعداد فصل ها نیز بیشتر می شود. از آن جایی که مطابق آیین¬نامه تحقیق پایانی متن اصلی نباید کمتر از 60 صفحه با احتساب فهرست منابع و بیشترا ز 120 صفحه باشد در هنگام تنظیم فصول و ساختار تحقیق به این مساله توجه شود که ارتباط منطقی میان فصل ها وجود داشته ، تناسب در آنها حفظ شود. تحقیق پایانی واحدهای حوزوی خواهران براساس « بخش» تقسیم می¬شود و تعداد بخش¬های آن بستگی به موضوع تحقیق دارد. در هر صورت تعداد بخش¬ها نباید از دو بخش کمتر باشد.
در بخش اول کلیات و مفهوم شناسی مطرح می¬شود که شامل دو قسمت است . مقدمه (طرح تحقیق): که به طور کامل در بالا توضیح داده شد. و فصل اول با عنوان مفهوم شناسی، که محقق در این قسمت مفاهیم اصلی تحقیق و احیاناً مفاهیم مشابه و همسوی با آن را به طور کامل توضیح داده و اگر ضرورت داشت تاریخچه مباحث نیز مطرح می¬شود . به طور کلی محقق در بخش کلیات به مباحثی می¬پردازد که در طول تحقیق به آنها نیازمند است و دیگر در طول تحقیق به آن نمی¬پردازد. دقت شود در ابتدای هر فصل یک مقدمه کوتاه در حد یک پاراگراف و در پایان هر فصل نتیجه¬گیری در حد یک پاراگراف ارائه می¬شود. این مورد غیر از نتیجه گیری نهایی تحقیق است.
بخش دوم: برحسب موضوع تحقیق، یک عنوان کلی برای آن انتخاب شده و متناسب با سوالات فرعی فصل¬های آن نوشته می¬شود. دقت شود در ابتدای هر فصل یک مقدمه کوتاه در حد یک پاراگراف و پایان هر فصل نیز نتیجه¬گیری در حد یک پاراگراف ارائه شود. این مورد غیر از نتیجه گیری نهایی تحقیق است.
نکات مهم در نگارش متن تحقیق پایانی
باید توجه داشت که متن تحقیق پایانی یک متن علمی است، بنابراین باید با زبان علمی نگاشته موارد ذیل در آن رعایت شود:
- روان بودن و رسایی متن: از به¬کارگیری واژه های نامأنوس، عبارات پیچیده و نامفهوم، جملات طولانی و… پرهیز شود.
- پرهیز از به¬کارگیری واژه¬های غیر فارسی در متن و چکیده :¬ ازبه¬کاربردن واژه های (عربی، انگلیسی و…)در متن خودداری شود . اگر لازم بود واژه ای نوشته شود معادل فارسی آن را در متن اصلی نوشته و با شماره مشخص کنند و در پاورقی، عربی یا لاتین آن واژه را نگاشته شود. مثال: « rational» به معنای عقلانی، منطقی. در متن واژه عقلانی یا منطقی می نویسیم و بعد شماره می¬زنیم و در پاورقی انگلیسی آن را می¬آوریم.
- پرهیز از قلم فرسایی طولانی و بیهوده و عدم به¬کارگیری واژه¬های احساسی
- رعایت علایم نگارشی و ویرایشی در متن: حداقل اصول اولیه نگارش دستور زبان
- تطابق محتوا با عنوان : محقق بایستی مطالب محتوایی را در راستای عنوانی که انتخاب کرده و تصویب شده است و همچنین مطابق با طرح تفصیلی که تدوین نموده است بنویسد و از مطالب غیرضروری پرهیز نمایید.
- نگارش و بازنویسی محتوا به قلم محقق : مجموعه مطالب و عباراتی که نقل قول مستقیم از منبعی می¬شود، نباید ساختار کلی تحقیق را تشکیل دهد . به گونه¬ای که اگر آن مطالب از متن حذف و برداشته شود، ساختار کلی تحقیق آسیب ببیند. لازم به ذکر است که نقل قول¬های مستقیم جزء حداقل 60 صفحه محاسبه نمی¬شود.
نکته اول: شماره¬گذاری موضوعات: عناوين اصلي در هر فصل به عناوين فرعي و زير عنوان¬هاي فرعي¬تر تقسيم وبه وسیله شماره مشخص می¬شوند. شماره سمت راست نشان دهنده عنوان اصلی و عدد سمت چپ شماره عنوان فرعی مدنظر است. اگر عناوین فرعی نیز دارای زیر عنوان باشند، شماره آن در سمت چپ می¬آید. مثال:
عنوان اصلی: 3- نقش معنویت در زندگی
عنوان فرعی: 3-1-ویژگی های زندگی معنوی در اسلام
زیر عنوان فرعی: 3-1-1- سعه صدر
زیر عنوان فرعی: 3-1-2- اعتدال

نکته دوم : شماره گذاری اشکال و جداول و نمودارها
مانند شماره گذاری موضوعات است. در کنار شماره اشکال یا جدول ، نمودار و عنوان آنها نیز نوشته می شود: مثال (3 - 6 نمودار میزان جمعیت)
نکته پنجم : تمام نقل قول¬های مستقیم در متن داخل گیومه « » و با فونت قلم ریزتر نوشته و چپ¬چین شوند.
مثال: قرآن کریم، کمالات را در پرتو یک اصل می سنجد و آن، تقرّب به خداست که از او به عنوان «تقوا» یاد می کند به این حقیقت در آیات ذیل اشاره شده است:
«.. ای مردم! در واقع ما شما را از مرد و زنی آفریدیم و شما را نژادها و قبیله هایی قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید؛ در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا خود نگهدارترین (و پارساترینِ) شماست؛ براستی که خدا دانای آگاه است .

- در صورتی که تعداد سطرهای نقل قول مستقیم کوتاه و در حد یک نیم خط، یک خط یا دوخط باشد داخل گیومه« » نوشته می شود اما دیگر چپ چین نمی شود بلکه در داخل خود متن می-آید.

مثال: فخر رازی نیز می گوید: «مراد از نفس، به اجماع همه ی مسلمین آدم (ع )است2» هر چند مصداق نفس واحده، در این آیه، آدم(ع) است، ولی به کار بردن واژه ی نفس و انتساب خلقت همه ی انسان ها به آن نفس، در واقع نکته ی مهمّ دیگری را در بر دارد، که همه افراد بشر (از زن و مرد) از یک ریشه و اصل سرچشمه می گیرند و گوهر آفرینش آن ها، به یک گوهر و یک نفس بر می¬گردد.

- اگر محقق، مطلبی را از یک منبع اقتباس کرد لازم نیست که در داخل گیومه نوشته شود اما شماره زده و در پاورقی نشانی آن منبع درپاورقی درج می¬گردد.

شیوه ارجاع در پاورقی
پاورقی¬ها در زیر یک خط پررنگ و دو شماره ریزتر از قلم متن نوشته شود. پاورقی¬های هر صفحه به طور جداگانه از عدد 1 شروع شود. فاصله آخرین خط پاورقی با لبه پایینی صفحه، 2 سانتی¬متر باشد.
انواع پاورقی
1- پاورقی توضیحی: اگر واژه¬ای یا عبارتی در متن نیاز به توضیح خاص یا ترجمه داشته باشد توضیح یا ترجمه آن در پاورقی آورده می¬شود.
2- پاورقي ارجاعی
پاورقي ارجاعی بسته به نوع منبع ،اشکال مختلفی دارد :
1-2)کتاب
نام، نام خانوادگی، عنوان کتاب، نام(مترجم یا مصحح یا محقق)جلد، چاپ چندم، محل نشر: انتشارات، سال نشر. شماره صفحه
مثال: زهرا، فاطمی، نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران، ج2، چاپ سوم، تهران، نشر نی، 1390، ص35
نکته:
- اگرهمان منبع بلافاصله بعد از منبع قبلی ذکر شد، به جای تکرار سند، کلمه «همان» آورده شود.
مثال: فرض کنید محقق از کتاب زهرا، فاطمی، نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران،ج2، چاپ سوم، تهران، نشر نی، 1390، ص35 مطلبی را نقل کرده و نشانی آن را ذکر کرده است. اگر محقق بلافاصله در پاراگراف بعدی و یا در صفحه بعد دوباره از این کتاب استفاده کرد، بدون این¬که از منبع دیگر استفاده کند، به جای نشانی کلمه «همان» آورده می¬شود.
مثال:
- زهرا، فاطمی، نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران،ج2، چاپ سوم، تهران، نشر نی، 1390، ص35
- همان
- اگر فقط شماره صفحه عوض شده بود. شماره صفحه ذکر می¬شود. مثال: همان،ص40
- اگر همان منبع با فاصله آورده شود، مثلا از کتاب «نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران» مطلبی ذکر شده و در صفحات یا فصل¬های بعدی دوباره از این کتاب استفاده شود به اين صورت ارجاع داده می¬شود:
نام، نام خانوادگی نویسنده، همان کتاب، شماره صفحه.
مثال: زهرا، فاطمی، همان کتاب، ص35
- اگر از منابع مختلف یک نویسنده (در صورتی که نویسنده چند کتاب دارد) با فاصله استفاده شود، برای بار اول نشانی را کامل می¬نویسیم، اما در استفاده¬های بعدی به اين صورت عمل شود:
نام، نام خانوادگی نویسنده، عنوان کتاب، همان، شماره صفحه.
- مثال: زهرا، فاطمی، نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران،همان، ص35
- زهرا، فاطمی، مهدویت ومسأله مشروعیت سلطنت پهلوی،همان، ص65

- اگر کتابی دو یا سه نویسنده داشته باشد به ترتیبی که نام آنها روی جلد کتاب درج شده، در پاورقی آورده می¬شود .
مثال:
زهرا، فاطمی، فاطمه، مهدوی، فاطمه، علوی، مهدویت و مسأله مشروعیت سلطنت پهلوی،……
- اما اگر بیشتر از سه نویسنده باشد: نام، نام خانوادگی اولین نویسنده به همراه کلمه (و دیگران) آورده می¬شود.
به طور مثال: زهرا، فاطمی و دیگران، مهدویت و مسأله مشروعیت سلطنت پهلوی،……

- اگر در ارجاع فقط از یک صفحه منبعی استفاده شود، علاوه بر اطلاعات دیگر شماره صفحه به صورت ص 120 نوشته می¬شود. اما اگر از چند صفحه متوالی استفاده شود به صورت ص 125-120 نوشته می¬شود.
مثال:
زهرا، مهدوی، انسان کامل، قم: انتشارات صدرا، 1368.ص18
مطهری، مرتضی، انسان کامل، قم: انتشارات صدرا، 1368.صص123-120
- براي ارجاع آيات در پاورقي، نام سوره، شماره سوره داخل پرانتز و بعد شماره آيه مي¬آيد: سوره نمل(27) آيه 34
- القاب و عناوين مانند دكتر، مهندس، آيت الله، حجت الاسلام، شهید و… در پاورقي و در فهرست منابع حذف مي¬شوند.
مثال: مطهری، مرتضی، انسان کامل، قم: انتشارات صدرا، 1368.

2-2-) مجموعه مقالات
نام، نام خانوادگی نویسنده، “عنوان مقاله” داخل گیومه، عنوان کتاب مجموعه مقالات، شماره چاپ، نام، نام خانوادگی گردآورنده، نام ناشر، محل انتشار، سال نشر.
مثال:
زهرا، فاطمی، ” مهدویت و مسأله مشروعیت سلطنت پهلوی “، مجموعه مقالات انقلاب اسلامی،چاپ¬سوم،فاطمه، مهدوی، نشر نی، تهران، 1358، ص88
3-2) مقالات علمی
نام، نام خانوادگی،عنوان مقاله، مترجم (اگر مقاله ترجمه شده باشد) نام نشریه، شماره نشریه، سال انتشار. شماره صفحه.
مثال:
زهرا، فاطمی، سيماي كلان آرمان¬شهر مهدوي، فصلنامه شیعه شناسی، شماره38،1390، ص22
4-2) پایان نامه
نام، نام خانوادگی، عنوان پایان نامه، نام واحد آموزشی حوزوی یا دانشگاه، شهر محل واحد حوزوی یا دانشگاه، مقطع تحصیلی، سال. شماره صفحه
مثال پایان¬نامه حوزه:
زهرا، فاطمی، نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران، مؤسسه آموزش عالی
حوزوی الزهرا(س)، قم، پایان نامه سطح 3 ، ص92
مثال پایان¬نامه دانشگاه:
زهرا، فاطمی، نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران، دانشکده حقوق وعلوم سیاسی دانشگاه مفید، پایان نامه کارشناسی ارشد، ص142

5-2) کتابخانه دیجیتالی و …
در صورت ضرورت استناد به منابع دیجیتالی، همانند استناد به کتاب و مقالات، عمل می¬شود. اما به جای مشخصات چاپ، نشانی دقیق سایت و تاریخ دسترسی به سایت حتما ذکر شود.

خاتمه و نتیجه گیری :
وقتی تحقیق پایانی به اتمام رسید، محقق بایستی علاوه بر نگارش نتیجه در پایان هر فصل، نتیجه گیری نهایی را نیز بنویسد. نتیجه گیری نهایی، تجزیه و تحلیل قسمت های عمده تحقیق و ارزیابی آنهاست و میزان درک و یا استنباط محقق را از موضوع تحقیق مشخص می¬کند. محقق در این قسمت اقدام به مقایسه نتیجه¬های به دست آمده با هدف های از قبل تعیین می¬نماید. و ضمن نوشتن نکات برجسته و یا کاستی¬های تحقیق که احیاناً نتوانسته است به آنها پاسخ گوید ، با استنباط و ارائه راه حل، تا حدی مسأله را تکمیل یا به صورت کامل مسأله را حل می¬کند. ممکن است محقق به این نتیجه برسد که این موضوع نیاز به پژوهشهای دیگری در این زمینه دارد .
در آخر نیز اگر به راهکارهایی در این زمینه رسیده باشد، آن را بیان کرده ، پیشنهادات کاربردی خود را در این زمینه مطرح می¬نماید.

چکیده

با توجه به گستردگی موضوعات علمی و حجم زیاد مباحث ، شاید مطالعه همه پژوهش¬ها برای خوانندگان امکانپذیر نباشد. بنابراین محقق از طریق ارائه چکیده سهولت در مطالعه و صرفه جویی در وقت را برای مخاطبان به وجود می آورد. چکیده نشانه احاطه محقق بر موضوع است. بهتر است چکیده پس از اتمام تحقیق پایانی نوشته شود تا محقق تمام مطالب را مورد بررسی قرار داده و تسلط کافی را بر موضوع داشته باشد.
به طور کلی 5 نوع چکیده مرسوم است که بنا بر نیاز هر سازمان یا مرکز علمی تهیه می¬شود.
انواع چکیده
- چکیده تمام نما: این نوع چکیده تا حد امکان اطلاعات روشنی از مباحث کمی و کیفی مندرج در اثر ارائه می¬کند.محتوای یک چکیده تمام نما برای یک کار تحقیقی شامل ماهیت و حدود مسأله، هدف مطالعه، روش تحقیق، یافته های مهم یا نتایج، پیشنهادات و اطلاعات ضمنی یا جنبی است.
- چکیده برهیخته: که به آن چکیده استخراجی نیز گفته می¬شود، چکیده ای است که از اصل اثر بدون دخل و تصرف در انشای آن برگرفته شده باشد.
- چکیده سوگرفته یا گرایش دار: چکیده¬ای که برای گروه خاصی از خوانندگان تهیه شده و تنها قسمت¬های خاصی از نوشته انتخاب می¬شود. مثلا چکیده هایی که یک سازمان برای استفاده داخلی و بر اساس نیازها و علایق داخلی خود تهیه می¬کند، از این قبیل است.
- چکیده انتقادی : این چکیده علاوه بر معرفی محتوای اثر به ارزیابی آن هم می¬پردازد. به شکل ارزیابی بوده و چکیده نویس دیدگاه های مربوط به کیفیت اثر مولف را بیان یا با اثر دیگران مقایسه می کند.
- چکیده راهنما: در این نوع چکیده ابتدا در مورد مساله تحقیق توضیح کوتاهی داده می شود. بعد نکات مهم و کلیدی که در تحقیق به آنها پرداخته است ذکر می شود و در نهایت اشاره-ای به یافته های تحقیق صورت می گیرد. چکیده مد نظر مرکز مدیریت حوزه های خواهران چکیده راهنماست.
نمونه چکیده راهنما
نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران
مهدویت از مفاهیم و آموزه های اصیل اسلامی است که در فرهنگ تشیع جایگاه والایی دارد. نوع نگرش به این آموزه در طول تاریخ، عامل شکل¬گیری بسیاری از مبارزات و قیام¬ها علیه حکومت¬های موجود بوده است. انقلاب اسلامی ایران ازجمله تحولات عمده¬ای است که تحلیل¬گران عوامل متفاوتی را در وقوع آن دخیل دانسته¬اند، مذهب تأثیر عمده¬ای در این انقلاب داشته و رهبران انقلاب نیز با تبیین وتفسیر مفاهیم دینی نقش مهمی را در این زمینه ایفا کردند. درطول مبارزات گروه¬های مختلفی ضمن مخالفت با رژیم پهلوی، به تبیین الگوی آرمانی برای انقلاب پرداخته و سعی درترسیم جامعه مطلوب داشتند. رویکرد مذهبی نیز با توجه به آرمان¬های خود به طرح حکومت اسلامی پرداخت. این دیدگاه به دلیل نزدیک بودن با فرهنگ مردم و تکیه بر ظرفیت¬های دینی توانستند رهبری مبارزات انقلاب را در دست گیرند. رهبران این گروه عمدتاً روحانیون بودند که به سبب آشنایی با دین، اقدامات رژیم پهلوی را در مخالفت با آن می¬دیدند. دو دیدگاه در میان آنها رواج داشت که ناشی از برداشت ایشان از غیبت ومسأله حکومت در عصر غیبت بود. برخی به عدم دخالت دین در عرصه سیاست و برخی دیگر به دخالت دین در عرصه سیاست معتقد بودند. گروه حاضر با اعتقاد به جامعیت دین اسلام و داشتن برنامه سیاسی و اجتماعی و… در طول مبارزات با بیان آسیب¬های رژیم حاکم به انتقاد علیه آن پرداختند. در این میان امام خمینی دارای نقش برجسته¬ای بود که با طرح حکومت اسلامی و ایده نیابت فقها از امام معصوم(ع)، در سالهای آغازین مبارزات، ذهنیت عموم مردم را جهت دهی کرد.مهدویت همواره از بُعد نظری تأثیر عمده¬ای در انقلاب اسلامی داشته است.
کلید واژه : غیبت، مهدویت، ولایت فقیه، انقلاب اسلامی، حکومت اسلامی، سلطنت پهلوی
نکات مورد توجه در چکیده نویسی
- در یک تحقیق علمی چکیده نیز باید به زبان علمی باشد و نباید به صورت ادبی نوشته شود.
- چکیده نباید جنبه گزارشی داشته باشد به عبارت دیگر چکیده مروری بر مباحث و فصلهای تحقیق پایانی نیست.
- همچنین در چکیده از نقل قول کسی استفاده نمی شود. بلکه به قلم و بیان خود محقق نوشته می شود. مطابق آیین نامه : چکیده حداکثر در 300 کلمه و یک صفحه A4 باشد.
- در پایان چکیده حتماٌ کلید واژه ها بیان شوند. کلیدواژه نمای کلی تحقیق در ذهن محقق را نشان می¬دهد و راهنمای نکات مهم موجود در طرح است.
طرح کلی تحقیق پایانی
- جلد پایان¬نامه: حتما به صورت گالینگور و مطالب روی جلد زرکوب شود، فونت آن مانند نمونه (1) و رنگ جلد تحقیقات پایانی سبز تیره باشد.
- صفحه سفید
- صفحه بسم الله: ساده و بدو ن کادر باشد
- صفحه عنوان: تمام مطالبی که روی جلد نوشته شده در اینجا عیناً ذکر شود. ذكرعناوين و القاب مانند دكتر، حجت الاسلام، آقاي، خانم و….اشكال ندارد.
- تصویر(کپی) نتیجه ارزیابی هیأت داوران مبنی بر قبول تحقیقات پایانی(پیوست شماره18)
- صفحه تحمیدیه: ساده و بدون کادر باشد.
- صفحه تقدیم: ساده و بدون کادر باشد.
- صفحه تقدیر و تشکر: ساده و بدون کادر باشد.
- چکیده: چکیده حداکثر 300 کلمه و یک صفحه A4 با فاصله خطوط یک سانتی¬متر آورده شود. چكيده نبايد بيشتر از يك صفحه A4باشد. در انتهای چکیده حتماً کلید واژه¬ها ذکر شوند.
- فهرست مطالب:
 عناوین مطالب در سمت راست و شماره صفحات مربوطه درست در مقابل آن در سمت چپ آورده شود (از تایپ فهرست مطالب به صورت دستی خودداری شود و بعد از تایپ از امکانات محیط Word برای ایجاد فهرست به صورت اتوماتیک استفاده شود).
 در پایان فهرست مطالب، فهرست اشکال، جداول و پیوست¬ها (در صورت نیاز) ذکر شود.
متن اصلی: شامل مقدمه (کلیات تحقیق)، فصول تحقیق¬پایانی و نتیجه¬گیری است. تعداد صفحات متن اصلی با احتساب فهرست منابع حداقل 60 صفحه و حداکثر 120 صفحه است.
- مطالب در برنامه (Word 2007) و یک رو تايپ شود.عناوين اصلیدر هرفصل با (B Titr 14)و عناوين فرعي با قلم (B Titr 12)و زير عناوين فرعي با (B Titr 12) فاصله سطرها در تمامي متن فارسي 5/1 سانتي متر باشد. حاشيه از سمت راست صفحه 4 سانتي متر، از بالا 5/3 سانتي¬متر، از پايين 3 سانتي¬متر و از سمت چپ 5/2-3 سانتی¬متر باشد. تعداد خطوط در هر صفحه (با احتساب پاورقی ها) بين 17 تا 22 خط باشد. عناوين فصل در وسط صفحه و با فونت (B Titr 28 بستگی به کوتاه و یا طولانی بودن عنوان متفاوت می¬شود) آورده مي¬شود. مانند نمونه عمل شود.(نمونه 2).

- در تايپ كلمات عربي از فونت بدر و انگليسي از فونتTimes new استفاده شود.

- مطالبي كه عيناً از يك منبع نقل مي¬شوند (نقل قول هاي مستقيم) داخل گيومه نوشته شوند. بايد با دوفونت ريزتر از متن فارسي(B Lotus 12 يا B Nazanin 12) چپ¬چين شود.
- در صورت نیاز به آیات و روایات درون متن، حتماً به صورت بولد و با فونت… و داخل گیومه « ….» نوشته شود و سند آن در پاورقی ذکر شود.
- مواردی مانند (ص)، (س)، (ع) و … باید در صفحه عنوان، فهرست مطالب، متن و … به صورت کامل نوشته شوند مانند سلام الله علیها، عليه السلام و… .
شماره گذاری صفحات: شماره صفحات در پایین صفحه وسط قرار گیرد. فاصله شماره تا پایین صفحه1سانتی¬متر باشد. صفحات قبل از مقدمه مانند صفحات آغازین(تحمیدیه، تقدیم و تشکر، چكيده، فهرست مطالب و سایر فهرست ها با حروف ابجد شماره¬گذاری می¬شوند. از مقدمه تا آخرین صفحه پایان نامه با اعداد ترتیبی شماره¬گذاری می¬شوند. صفحات عناوين فصول نبايد شماره صفحه داشته باشد اما در شمارش صفحات لحاظ می¬شوند.

تنظیم فهرست منابع
- اگر از قرآن و يا نهج البلاغه در متن استفاده شده باشد، اول قرآن و بعد نهج البلاغه بدون ذكر مشخصات آورده مي¬شود.
- در تنظیم فهرست منابع، ابتدا کتب به ترتيب حروف الفبای نام خانوادگی نویسنده مرتب می¬شوند. در ابتدا کتابهای فارسی و بعد منابع عربی ، انگلیسی و… جداگانه ذکر می¬شوند.
شیوه ارجاع كتب در فهرست منابع:
نام خانوادگی، نام، عنوان کتاب، (مترجم یا مصحح یا محقق)، جلد، چاپ چندم، محل نشر: انتشارات، سال نشر.
نکته:
- اگر از منابع مختلف یک نویسنده استفاده شود در فهرست منابع به جای تکرار نام نویسنده از خط تیره استفاده شود. به طور مثال:
مطهری، مرتضی، انسان کامل، قم: انتشارات صدرا، 1368.
__________، پیرامون انقلاب اسلامی، چاپ سوم، قم: انتشارات صدرا، 1375.
- اگر محل انتشار کتاب مشخص نباشد کلمه (بی جا) و اگر سال انتشار مشخص نباشد به جای آن کلمه (بی تا) می¬آوریم.
- مثال: زهرا، فاطمی، نقش آموزه مهدویت در انقلاب اسلامی ایران، ج2، چاپ سوم، بی جا، بی تا، 1390.
- بعد از کتب، فهرست مقالات پژوهشی و تخصصی ذکر می¬شود.
شیوه ارجاع مقالات:
نام خانوادگی، نام، “عنوان مقاله” داخل گیومه ، نام نشریه، شماره نشریه، سال انتشار. مثال:
بعد از مقالات تخصصی و… فهرست مقالاتی که از روزنامه ها و نشریات عمومی استفاده شده است ذکر می¬شود. شیوه ارجاع، مانند مقالات پژوهشی است.

نمونه(1)
(آرم الله) (B Titr 12)
شورای عالی حوزه علمیه قم(B Titr 14)
مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران(B Titr 16)
مدرسه علمیه الزهرا (سلام الله علیها) شهرستان ……… ( B Titr 14)
تحقیق پایانی سطح دو(کارشناسی) (B Titr 16)
عنوان (B Titr16)
سیره سیاسی حضرت زهرا(سلام الله علیها)(B Titr 26)
استاد راهنما(B Titr 12)
………………………………… (B Titr 14)
استاد داور(B Titr 12)
…………….. (B Titr 14)
پژوهشگر(B Titr 12)
………….. (B Titr 14)
مرداد 1390(B Titr 12)

(نمونه2)

فصل دوم (B Titr 22)

مبارزات سیاسی حضرت زهرا(سلام الله علیها)
(رفتارهای سیاسی عملی)
(B Titr28 )

فهرست منابع
1- بختیاری، ابوالفضل،ایرانی، یوسف؛ مقدمه علی دلاور، روش تحقیق عملی، تهران: لوح زرین،1382.
2- دلاور، علی،مبانی نظری و عملی پژوهش درعلوم انسانی و اجتماعی، تهران: انتشارات رشد، چاپ چهارم، 1384.
3- دهنوی،حسین،روش تحقیق،قم: نشر معارف،چاپ سوم، 1377.
4- ساده، مهدی، روش¬های تحقیق با تأکید بر جنبه های کاربردی، تهران: انتشارات هما، 1375.
5- ساروخانی، روشهای تحقیق در علوم اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دهم؛ 1384.
6- طرقی، مجید، درسنامه روش تحقیق، قم: انتشارات سنابل،1384 .
7- فرامرز قراملکی، احد، شالباف،عذرا، تدوین پایان نامه ها( شیوه ها و مهارت ها)، قم: زیتون، 1389.
8- ——روش شناسی مطالعات دینی،مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی،1380.
9- شیوه نامه دانشگاه تربیت مدرس تهران
10- شیوه نامه دانشگاه امام صادق(ع)
11- شیوه نامه دانشگاه باقرالعلوم(ع)
12- شیوه نامه دانشگاه پردیس قم دانشگاه تهران
13- شیوه نامه دانشگاه صنعتی اصفهان
14- شیوه نامه دانشگاه محقق اردبیلی
15- شیوه نامه دانشگاه پیام نور
16- شیوه نامه دانشگاه آزاد
17- و….